25 sierpnia 2025 roku w Toronto zmarła Zdena Salivarová. Miała 91 lat.
Pewnie nic Wam to nazwisko nie mówi…
Kim była Zdena Salivarová
Zdena Salivarová była czeską pisarką, tłumaczką z języka francuskiego, wydawczynią. Żoną Josefa Škvoreckého (pobrali się w 1958 roku).
Urodziła się w Pradze. Jej ojcem był księgarz i wydawca Jaroslav Salivar. Po przewrocie w lutum 1948 roku stał się niewygodny dla reżimu i aresztowany, a zaraz po zwolnieniu wyemigrował do USA.
Mimo wszystko Salivarová ukończyła żeńskie gimnazjum realne im. Elišky Krásnohorskiej w Pradze (maturę zdała w 1952 roku), a następnie została członkinią Czechosłowackiego Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca [Československého státního souboru písní a tanců], w którym działała do 1962 roku. Krótko, jako piosenkarka i aktorka występowała w praskiej Laternie Magice oraz w teatrze Paravan.
Studiowała dramaturgię na DAMU, a jej ulubionym wykładowcą był Milan Kundera.
Działalność emigracyjna i wyróżnienia
W 1969 roku małżeństwo wyemigrowało, a od 1971 roku prowadziło jedną z najważniejszych emigracyjnych instytucji niezależnej kultury, czyli wydawnictwo „68 Publishers”. Publikowali w nim przede wszystkim czeskich autorów emigracyjnych. Salivarová od początku stała na czele oficyny, przejmując większość obowiązków: zajmowała się m.in. redakcją merytoryczną i techniczną, a także opracowaniem graficznym. Pracowała pod pseudonimem Věra Držmíšková. Łącznie w „68 Publishers” ukazało się 277 tytułów. Wydawnictwo zakończyło działalność w 1993 roku.
Z powodu swojej działalności emigracyjnej w 1978 roku Škvoreccy zostali pozbawieni czechosłowackiego obywatelstwa. W 1990 roku została wraz z Josefem Škvoreckim odznaczona Orderem Lwa Białego III klasy za zasługi dla czeskiej literatury na świecie. W 1992 roku przyznano jej także doktorat honoris causa Uniwersytetu w Toronto.
Twórczość literacka
Zdena Salivarová tworzyła w cieniu męża. Nie napisała wiele, miała mnóstwo pracy w wydawnictwie. Jej najbardziej znana, dotąd nieprzełożona na język polski, powieść nosi tytuł „Honzlová” – powieść w jakimś sensie autobiograficzna, której akcja rozgrywa się w pięćdziesiątych latach w komunistycznej Czechosłowacji, a jej bohaterką jest młoda dziewczyna… zresztą Zdena Salivarová publicznie przyznała, że Jana Honzlová, główna bohaterka książki, to ona.
Andrzej S. Jagodziński w jednej z naszych podcastowych rozmów wspominał, że to wielka, wspaniale napisana powieść i że powinna zostać przełożona na polski.
W praskim Divadle Rokoko w 2021 roku odbyła się premiera spektaklu opartego na tej powieści. Było to drugie podejście do tej złożonej i trudnej materii literackiej. Pierwsze się nie powiodło i do premiery nie doszło. Spektakl wciąż (stan na sierpień 2025) jest w repertuarze. Reżyserował Jakub Nvota. I pewnie pójdę na ten spektakl jeszcze raz. Książka była dotąd przełożona na język angielski i kataloński. Kilka przekładów innych książek Zdeny Salivarové ukazało się po angielsku i niemiecku. Po polsku nic.
I choć to niewesoła konstatacja, patrząc na to, co się wokół twórczości Salivarové działo i dzieje w Republice Czeskiej, można wysnuć wniosek, że Czesi też muszą jeszcze „żonę Škvoreckého” odkryć. I kiedy oni to zrobią, może uda się także nam.
Jeśli chcecie się dowiedzeć więcej o Zdenie, Josefie i ich pracy, polecam stronę: https://www.skvorecky.cz
Teresa Drozda
Jeśli podoba Ci się, to co robię, zajrzyj, poczytaj, posłuchaj, wesprzyj.
Łatwiej będzie mi tworzyć dalej, a Ty dostaniesz coś EXSTRA!
https://patronite.pl/TeresaDrozda
https://suppi.pl/drozdowisko
https://buycoffee.to/drozdowisko/
